📝 Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο psycholozin.gr στις 07 Μαρτίου 2023
ΟΡΙΣΜΟΣ
Κάτω από τον όρο «Σχολικός Εκφοβισμός» συναντάμε συμπεριφορές μαθητών προς συμμαθητές που σκοπό έχουν την πρόκληση σωματικού ή/και ψυχικού πόνου. Χαρακτηρίζονται από συστηματικότητα και ανισορροπία δύναμης και εξουσίας. Αντίθετα, το πείραγμα γίνεται μεταξύ φίλων και σταματάει μόλις κάποιος αισθανθεί άσχημα.
Σε ένα περιστατικό μπούλινγκ υπάρχει αυτός που εκφοβίζει και αυτός που εκφοβίζεται. Επειδή πρόκειται για παιδιά, συνηθίζουμε να αποφεύγουμε χαρακτηρισμούς «θύτης» και «θύμα», καθώς είναι σκληροί και μπορούν να στιγματίσουν. Επιπλέον, ενδέχεται να υπάρχει ο βοηθός εκείνου που εκφοβίζει, ο ενισχυτής εκείνου που εκφοβίζει και ο υπερασπιστής αυτού που εκφοβίζεται. Τέλος, συχνά συναντάται και ο αμέτοχος ή αδιάφορος παρατηρητής, αυτός που γίνεται μάρτυρας της βίας, αλλά δεν αναλαμβάνει δράση.
Τα στατιστικά δεδομένα είναι δύσκολο να βρεθούν, καθώς πολλές είναι οι περιπτώσεις που το μπούλινγκ δεν καταγγέλεται. Σύμφωνα με Πανελλαδική Έρευνα του Χαμόγελου του Παιδιού μόλις το 40% των παιδιών που δέχτηκαν μπούλινγκ ζήτησαν τελικά βοήθεια. Ωστόσο, βάσει των δεδομένων της γραμμής 1056, το πρώτο εξάμηνο του 2022 καταγράφηκε αύξηση 149,02% των κλήσεων και μηνυμάτων σχετικών με το θέμα.
Βασική αιτία εκφοβισμού είναι η διαφορετικότητα.
ΜΟΡΦΕΣ
Ο σχολικός εκφοβισμός δύναται να πάρει πολλές μορφές. Τα μικρότερα παιδιά εκφράζονται περισσότερο με το σώμα τους, ενώ όσο μεγαλώνει η ηλικία χρησιμοποιείται περισσότερο ο λόγος και επιλέγονται πιο συγκαλυμμένοι τύποι επιθετικότητας, όπως η υπονόμευση, η απομόνωση κλπ. Πιο συγκεκριμένα υπάρχουν:
- Η Σωματική επιθετικότητα, με κύρια χαρακτηριστικά τις κλωτσιές, μπουνιές, σπρωξίματα,
- Η Σεξουαλική, όπου έχουμε παρενόχληση και κακοποίηση, αρνητικά σχόλια ή πειράγματα για μέρη του σώματος, εξαναγκασμό για συμμετοχή σε μη επιθυμητές σεξουαλικές πράξεις.
- Η Λεκτική, όπου εμφανίζονται κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμός, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήμης, συκοφαντικά γκράφιτι και προσβολές.
- Η Κοινωνική, με χαρακτηριστικά τη σκόπιμη απομόνωση-απόρριψη του παιδιού, τον αποκλεισμό του από συναναστροφές και ομαδικά παιχνίδια και τις διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες, ακόμη και κλοπές προσωπικών αντικειμένων.
- Η Ηλεκτρονική, όπου μέσω διαδικτύου αποστέλλουν μηνύματα με προσβλητικό περιεχόμενο με σκοπό την απειλή και ταπείνωση του παιδιού. Εδώ εντάσσεται και η βιντεοσκόπηση του θύματος.
Οι διαφορετικές μορφές επιθετικότητας συχνά συνδυάζονται.
ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε μερικά σημάδια, που προειδοποιούν πως το παιδί μπορεί να βρίσκεται σε δύσκολη θέση.
- Σχολική άρνηση: παρουσιάζει άρνηση να πάει και η επίδοση του μειώνεται
- Απόσυρση: φίλοι λιγοστεύουν, αποφεύγει να βγαίνει και να συμμετέχει σε σχολικές δραστηριότητες
- Συναισθήματα μελαγχολίας, θυμού, άγχους
- Έκφραση απαξιωτικών σκέψεων για τον εαυτό
- Αυτοτραυματισμοί
- Αλλαγές στον ύπνο και τις διατροφικές του συνήθειες
Αν παρατηρήσουμε κάτι από αυτά, καλό είναι να γίνει μια προσεκτική διερεύνηση μέσα από την συζήτηση μας με το παιδί για να διευκρινιστεί η αίτια των αλλαγών αυτών. Εάν διαπιστώσουμε πως το παιδί βιώνει εκφοβισμό στο σχολείο, πρέπει να επικοινωνήσουμε με το σχολείο. Χρήσιμη θα ήταν η ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού, κάτι που μπορεί να γίνει και μέσα από την γραμμή βοήθειας 1056 του Χαμόγελου του Παιδιού και 10454 της Γραμμής Ελίζας. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να τηλεφωνήσουν στο 11130. Επίσης, υπάρχει η Ευρωπαϊκή Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων: 116 111 και η γραμμή του ΕΚΚΑ 1107.
ΠΡΟΛΗΨΗ
Ωστόσο, δεδομένων των βραχυπρόθεσμων και μακρυπρόθεσμων συνεπειών του σχολικού εκφοβισμού, η πρόληψη φαίνεται να είναι καλύτερο εργαλείο. Η πρόληψη για να έχει νόημα πρέπει να αφορά το σπίτι, το σχολείο και την κοινότητα, πλαίσια μέσα στα οποία βρίσκεται, δραστηριοποιείται και αναπτύσσεται το παιδί.
Τέσσερα βασικά σημεία είναι:
- Τεχνικές διαχείρισης συμπεριφοράς. Γονείς και εκπαιδευτικοί χρειάζεται να εντοπίζουν τι προηγείται και τι έπεται της επιθετικής συμπεριφορας και να ενισχύουν τις επιθυμητές συμπεριφορές.
- Στρατηγικές ελέγχου των συναισθημάτων. Τα παιδιά μαθαίνουν να εντοπίζουν τα αρνητικά τους συναισθήματα και να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους μέσα από φράσεις αυτοκαθοδήγησης.
- Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, έτσι ώστε το παιδί μαθαίνει την θετική αλληλεπίδραση και την επίλυση προβλημάτων χώρις την χρήση βίας.
- Ανάπτυξη ενσυναίσθησης. Τα παιδιά που εκφοβίζουν έχουν χαμηλότερα επίπεδα ενσυναίσθησης. Αντίστοιχα, οι υποστηρικτές του θύματος σημείωνουν υψηλότερα επίπεδα ενσυναίσθησης από τους αμέτοχους παρατηρητές.
Στο επίπεδο της οικογένειας γενικά, οι γονείς μπορούν να προσφέρουν στο παιδί άνευ όρων αγάπη, θέτοντας παράλληλα όρια και να δείχνουν σεβασμό στην προσωπικότητα του. Σημαντικό είναι να διατηρούν ρεαλιστικές προσδοκίες, να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση και να χτίζουν σχέση ειλικρίνειας. Επιπλέον, να ενθαρρύνουν το παιδί να μιλάει για το σχολείο για το πώς πέρασε, τί έκανε εκεί. Στο ίδιο πλαίσιο, να συζητούν σχετικά με τους κανόνες του σχολείου και να προωθούν την αντίληψη ότι έτσι προφυλλάσσονται τα δικαιώματα όλων των παιδιών.
Στο σχολείο, σημαντική είναι η δημοκρατική παιδαγωγική. Το περιβάλλον και η στάση των εκπαιδευτικών πρέπει να είναι συμπεριληπτική, να ενισχύεται η συνεργασία και η συλλογικότητα και να περιορίζεται ο στιγματισμός. Οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να εξηγούν το δικαίωμα στον σεβασμό, στην ελεύθερη έκφραση και το δικαίωμα προστασίας από κάθε αθέμιτη διάκριση. Χρειάζεται να εστιάζουν και στην συναισθηματική ανάπτυξη. Τα παιδιά είναι σημαντικό να αναγνωρίζουν και να τα κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων. Σαφώς τα όρια και οι κανόνες δεν πρέπει να λείπουν, μέσα από την δημιουργία Σχολικού Κανονισμού.
Σε επίπεδο κοινότητας, αναγκαία είναι η σύνδεση μελών της με μέλη του σχολείου και η υλοποίηση προγραμμάτων κατά του σχολικού εκφοβισμού. Μάλιστα, ανακοινώθηκε ένα νέο νομοσχέδιο από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, το «Ζούμε Αρμονικά Μαζί – Σπάμε τη Σιωπή», το οποίο μεταξύ άλλων θα δημιουργήσει μια διαδικτυακή πλατφόσμα ανώνυμης καταγραφής περιστατικών σχολικού εκφοβισμού.