Χριστούγεννα: Περίοδος Χαράς ή Μελαγχολίας;

📝 Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο psycholozin.gr στις 18 Δεκεμβρίου 2023

“It’s the most wonderful time of the year!” Έτσι μας λέει ο Άντι Ουίλιαμς στο τραγούδι του. Η περίοδος των Χριστουγέννων θεωρείται και προβάλλεται ως φωτεινή, χαρούμενη, ζεστή. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα στα σπίτια με τις μπάλες και τις γιρλάντες, οι στολισμένοι δρόμοι, τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα γλυκά, οι μυρωδιές, τα τραγούδια συνθέτουν ένα γιορτινό σκηνικό. Συναντήσεις, πάρτι, οικογενειακά τραπέζια, δώρα, ταξίδια. Προσδοκίες διαμορφωμένες από τα μίντια, τις διαφημίσεις και τις ταινίες, ή από δικές μας προσωπικές εμπειρίες περασμένες και αναμνήσεις. Κάποιοι άνθρωποι «μπαίνουν» μέσα σε αυτό, ενώ άλλοι βρίσκουν τον εαυτό τους μελαγχολικό.

Στατιστικά Στοιχεία

Ένας στους έξι ανθρώπους βιώνουν Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή, ενώ δεν είναι σπάνια και η Εποχική Μελαγχολία (Holiday Blues). Αυτή η συναισθηματική κατάσταση περιλαμβάνει στεναχώρια, οξυθυμία, αισθήματα αβοηθητότητας, αντιδράσεις άγχους προς τα Χριστούγεννα, κοινωνική απειλή, οικονομικές πιέσεις, κοινωνική απομόνωση και μοναξιά. Μάλιστα μια μελέτη εστίασε στο έθιμο των ευχητήριων καρτών. Διαπιστώθηκε πως άτομα με κατάθλιψη είναι πιο σπάνιο να εμπλακούν σε αυτή την παράδοση εξαιτίας της κοινωνικής ανηδονίας, της αδιαφορίας για τον δεσμό, του μειωμένου ενδιαφέροντος για επιβράβευση, αλλά και του περιορισμένου κοινωνικού δικτύου (Gallagher et al., 2023).

Σε μια έρευνα το 2019 φάνηκε πως το ¼ των συμμετεχόντων σημείωσε μειωμένη διάθεση συγκριτικά με την υπόλοιπη χρονιά (Nolsoe, 2019). Σε άλλη μελέτη, το 75% του δείγματος ανέφερε μεγαλύτερη ικανοποίηση από τα Χριστούγεννα και περισσότερο θετικό συναίσθημα. Αντίθετα, λιγότερο από το 10% παρουσίασε αρνητικό συναίσθημα. Αρκετοί από το δείγμα αυτό βίωσαν άγχος, αλλά δεν χαρακτήρισαν τα Χριστούγεννα στρεσογόνα. Το συμπέρασμα που κατέληξε η ερευνητική ομάδα είναι πως τα Χριστούγεννα οι άνθρωποι τείνουν να είναι πιο χαρούμενοι, αλλά όχι περισσότερο ικανοποιημένοι ή λιγότερο ανήσυχοι από ότι συνήθως (Kasser & Sheldon, 2002). Ενώ η έρευνα του Michael Mutz καταλήγει πως οι άνθρωποι βρίσκουν συναισθηματικά «ζόρικες» τις εβδομάδες πριν τα Χριστούγεννα και όχι αυτές καθευτές τις ημέρες των γιορτών (Mutz, 2015).

Συνεπώς, το ενδιαφέρον εστιάζεται στην κατανόηση της αμφιθυμίας ή των αρνητικών συναισθημάτων που βιώνουν ορισμένοι άνθρωποι κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων.

Χαμηλή ευημερία

Προβλεπτικοί παράγοντες είναι το αυξημένο στρες, οι οικογενειακές συγκρούσεις, η κατάχρηση αλκόολ, η απουσία σωματικής άσκησης και ο προβληματισμός σχετικά με τα οικονομικά. Πιο συγκεκριμένα, έχει φανεί πως κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων αυξάνεται ο υλισμός, οι καταναλωτικές συνήθειες, οι κοινωνικές υποχρεώσεις, οι διαπροσωπικές συγκρούσεις και η πίεση του χρόνου (Mutz, 2015). Αντίστοιχα, όσοι άνθρωποι εστιάζουν την προσοχή και την ενέργεια τους στα χρήματα, στα υπάρχοντα, την εικόνα, το στάτους, στο «να-πάρουν-και-να-δώσουν» φαίνεται να είναι πιο πιθανό να σημειώνουν χαμηλά επίπεδα ευημερίας. Επιπροσθέτως, οι γυναίκες συνήθως διατηρούν χαμηλούς δείκτες ευημερίας, ίσως επειδή γενικά τείνουν να αναφέρουν περισσότερο άγχος και αρνητικό συναίσθημα συγκριτικά με τους άνδρες (Kasser & Sheldon, 2002).

Υψηλή ευημερία

Η θρησκεία και η οικογένεια φαίνεται να αποτελούν βασικούς παράγοντες. Κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων υψηλά επίπεδα προσωπικής ευημερίας επιτυγχάνονται μέσω της βίωσης και συμμετοχής σε θρησκευτικές εμπειρίες και κοινωνικές επαφές. Με άλλα λόγια, πρόκειται για τους ανθρώπους που αφιερώνουν χρόνο στην κοινωνικοποίηση με την οικογένεια, την συμμετοχή σε οικογενειακές τελετουργίες (Mutz, 2015). Πέρα από την οικογένεια, τα πάρτι και τα τραπέζια με τον ευρύτερο κοινωνικό κύκλο και τους φίλους βοηθούν στο βίωμα θετικών συναισθημάτων (Paez et al., 2011). Τα ευρήματα αυτά ενδεχομένως εξηγούνται μέσω της ικανοποίησης της ανάγκης για σχετίζεσθαι. Μια άλλη υπόθεση είναι πως νιώθουν καλύτερα, καθώς ανταποκρίνονται στις προσδοκίες.

Επιπλέον, τα άτομα που εμπλέκονται στις θρησκευτικές τελετουργίες των ημερών συνδέονται με ένα μεγαλύτερο και βαθύτερο νόημα (Kasser & Sheldon, 2002). Τα εθιμοτυπικά και οι τελετουργίες ενισχύουν το θυμικό των ανθρώπων. Συγκεκριμένα, τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά υπάρχουν οι τελετουργίες μετάβασης, μετακίνησης από κάτι σε κάτι άλλο (σημείο, χρόνο, νόημα, στόχο). Το μοίρασμα ενδυναμώνει τις ρίζες, την κοινή ιστορία και το συλλογικό αίσθημα «είμαστε ένα» στην οικογένεια ή την κοινωνική/θρησκευτική ομάδα (Paez et al., 2011). Στο ίδιο πλαίσιο, το ομαδικό τραγούδι ή/και η συμμετχοή σε χορωδίες παίζουν σημαντικό ρόλο (Kanske & Rief, 2022). Τέλος, μελέτη δείχνει πως οι ηλικιακά μεγαλύτεροι και οι άνδρες συνηθίζουν να περνούν καλύτερα τα Χριστούγεννα (Kasser & Sheldon, 2002).

Συμβουλή

Συμπερασματικά, η περίοδος των Χριστουγέννων δύναται να προκαλέσει ποικίλες συναισθηματικές αντιδράσεις. Είναι πιθανό να νιώσουμε μελαγχολία ή άγχος και δεν είναι παράλογο. Ας δώσουμε χώρο σε αυτά τα συναισθήματα, να τα κατανοήσουμε και να τα απενεχοποιήσουμε. Αν κάποιος φίλος ή συγγενής βιώνει θλίψη, μπορούμε να κάνουμε προσπάθεια να τον πλησιάσουμε και να μειώσουμε το αίσθημα μοναξιάς του. Σημαντικό είναι να θέσουμε ρεαλιστικές προσδοκίες από τον εαυτό μας και να ορίσουμε το δικό μας νόημα των ημερών, ενδεχομένως μακριά από τα προβαλλόμενα πρότυπα.